Belediye Tarihi

Türkiye’de modern anlamda belediyecilik Tanzimat ile başlar. Özellikle Tanzimat’tan bu yana idari reform düşüncesi sürekli gündemde oldu. Ancak o dönemlerde batılı tarzda belediyeler oluşturma girişimlerinin yüzeysel kaldığı da bir gerçek.

Osmanlı Devleti’nde, 19. yüzyıl öncesinde şehirlerin sade görünümlü, köyden şehre göç eden vatandaşların bazen eski işlerini devam ettirip tarım ve hayvancılıkla uğraştığı, dolayısıyla bağı-bahçesi bol olan yerleşim birimleri olduğu biliniyor. Bunun yanında klasik bir Osmanlı şehri, cami, medrese, kütüphane, han, hamam, aşevi, kahve, çarşı-pazar gibi toplumun ihtiyaçlarına yönelik kurumlarla donatılmıştı. Şehirler, kasaba ve köylere göre daha kalabalık yerleşim birimleri olduğundan Osmanlı şehrinde mahalle kavramı ortaya çıkmış ve insanlar dinlerine, bazen mesleklerine göre farklı mahallelerde oturmuşlardı. Osmanlı’daki bu mahalle unsuru, belediyecilik kavramı açısından önemlidir. Toplumsal örgütlenmeleri kuvvetli olan Osmanlı mahallelerinin kendi kendine yetebilen yerleşim yerleri olmalarından dolayı, son dönemlere kadar idarî açıdan belediyelere ihtiyaç duyulmamıştır.

Mahalle unsurunun yanında, Türk-İslâm kültürünün ürünü olan vakıf unsurunun da bulunması, bununla birlikte Osmanlı şehirlerinin nüfusunun az olması, II. Mahmut döneminin reformlarına  kadar  belediyeye  olan  ihtiyacı gizlemiştir.

İlk Belediye teşkilatının ortaya çıkışı

19. Yüzyıl ortalarına gelindiğinde, şehirlerin nüfusunun hızla artmasıyla, devlette artık eski sistemin yeterli olmayacağını görüşü kuvvetlenip, yeni yapılanmalar üzerinde çalışılmaya başlanmıştır. Aynı tarihlerde Kırım Savaşı’ndan dolayı İstanbul’a gelen kalabalık sayıdaki İngiliz, Fransız ve İtalyan askerlerinin barındırılması ve buna yönelik alt yapı yetersizliğinin gündeme gelmesi çalışmaları hızlandırmış ve yeni beledî hizmetlere geçiş çabası 1854 yılında Şehremaneti’nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.

Bunun ardından İstanbul’daki Belediye teşkilâtı taşraya da teşmil edildi. Şehreminini hükümet tayin ediyordu. Belediye, topladığı vergileri maliyeye ödüyor; kendisine maliyeden tahsisat veriliyordu. Şehremânetinin meclisi; ayrıca maiyetinde mühendis ve kavaslar bulunurdu.

Bolu Belediyesi kuruluyor

1857’de Şehremâneti’ne bina ve kadastro işlerinde yardımcı olmak üzere Beyoğlu’nda Paris modeli Altıncı Daire-i Belediye kuruldu. Sonra 1868’de bu daire örnek alınarak, İstanbul 14 belediye dairesine ayrıldı. Ancak bu belediyeleden 4’ü kurulabildi.

İstanbul  dışındaki yerleşim  merkezlerine  yönelik batı tarzı belediye teşkilatlanmalarının kuruluşu 1870 yılına kadar söz konusu olmamıştır. Bu konudaki ilk düzenleme 22 Ocak 1871 tarihli “İdare-i Umumiye-i Vilayat Nizamnamesi”dir. Bu nizamname ile taşradaki belediyelerin yasal temeli atılmış olmaktadır.

1877’de Vilâyât Belediye Kanunu çıkarılırken, belediyelerin taşraya da yaygınlaştırılması öngörülüyordu. Bolu’da da bu süreçte kurulan belediye teşkilatında belediye reisini, azaları halk tarafından tayin olunan belediye meclisi seçiyordu.

Kanun, belediyelere, imar işlerini tanzim ve kontrol, nafia (bayındırlık), tenvirat  (aydınlatma), tanzifat (temizlik), belediye mallarının idaresi, emlâk tahriri (yazımı), nüfus sayımı, pazar ve esnaf kontrolü,  hıfzıssıhha tedbirleri alma, mezbaha kurma, mektep açma, yangın söndürme, belediye vâridâtını tahsil etme  vazifelerini yüklemişti.

Belediye teşkilâtı, cumhuriyet sonrasında da bu hâliyle faaliyetine devam ettiyse de zamanla bazı fonksiyonları değişti. Cumhuriyet ilan edildiğinde Türkiye’de 389 yerleşim yerinde belediye örgütü vardı.

Cumhuriyet Döneminde Belediye

Türkiye’de belediye örgütleri 1930-35 arasında çıkarılan yasalarla çağdaş bir anlayışa göre düzenlendi. 1963 yılına kadar belediye başkanları doğrudan seçim yolu yerine, belediye meclisi tarafından seçiliyor veya Bakanlar Kurulu’nca atanıyordu. 1984’e kadar belediye başkanı ve belediye meclisi üyeleri dört yıl için seçilirlerdi.

Bu yıldan başlayarak belediye seçimleri beş yılda bir yapılmaya başlandı. 1981’de belediye gelirlerini düzenleyen yasa ve 1984’te de il merkezlerinde birden çok ilçe bulunan kentlerde büyük şehir belediyelerinin kurulmasını sağlayan yasa gücünde kararname çıkarıldı.

Yeniden yapılanma ihtiyacı çerçevesinde Belediyelere yönelik 24 Aralık 2004  tarihinde 5727 sayılı Belediye Kanunu yürürlüğe girdi. Ancak Anayasa Mahkemesi tarafından şekil yönünden  iptal  edilen  kanundaki esas ve ilkeler korunarak ve bir takım  değişiklikler yapılarak  bu kanun yerini 5393 sayılı Belediye Kanunu’na bıraktı.

Hüseyin Tunçay’ın kaleme aldığı “Son Çeyrek Yüzyılda İcraatlarıyla Bolu Belediyesi” titabından alınmıştır. (Kitabı okumak için tıklayın)